Radioaktivnost životne sredine Republike Srbije u periodu 1985-2015. godine

Abstract

Laboratorija za ispitivanje radioaktivnosti, Instituta za medicinu rada Srbije”dr Dragomir Karajović”, preko 50 godina vrši kontinuirana merenja u okviru Programa monitoringa radioaktivnosti životne sredine Republike Srbije. U radu su prikazani rezultati merenja ukupne beta aktivnosti, kao i specifične aktivnosti 137Cs i 90Sr, različitih uzoraka iz životne sredine, u periodu 1985–2015. godine, koji obuhvata i černobilјski akcident, koji se dogodio u aprilu 1986. godine. Određivanje aktivnosti 137Cs, vršeno je gamaspektrometrijskom metodom pomoću HPGe-detektora efikasnosti 24% i 40%. Za određivanje aktivnosti 90Sr korišćena je radiohemijska metoda odvajanja 90Sr koja se zasniva na oksalatnom izdvajanju Ca i Sr, žarenju do oksida i korišćenju aluminijuma kao povlačivača za 90Y. Merenje aktivnosti 90Sr i ukupne beta aktivnosti vršeno je na: 1) antikoincidentnom alfa-beta brojaču “Countmaster” efikasnosti 24% i 2) automatskom niskofonskom alfa-beta proporcionalnom gasnom brojaču PIC-WPC-9550, efikasnosti 42%. Analizirani su reprezentativni uzorci zemlјišta, vazduha, padavina, vode za piće, kao i različitih vrsta prehrambenih proizvoda, sa lokacija predviđenih Programom monitoringa. Uzorci zemlјišta za ispitivanje sadržaja radionuklida uzimani su u Beogradu, Zaječaru, Nišu, Novom Sadu, Subotici, Vranju i Užicu. Uzorci vazduha za ispitivanje sadržaja radionuklida uzimani su u Beogradu (Karađorđev park i Zeleno brdo), Subotici i Nišu, neprekidno u toku 24 sata, svakog dana prosisavanjem najmanje 300 m3 vazduha kroz filter papir poznate efikasnosti, na visini od 1 m iznad tla. Uzorci čvrstih i tečnih padavina uzimani su u Beogradu (Karađorđev park i Zeleno brdo), Kragujevcu, Zaječaru, Zlatiboru, Nišu, Novom Sadu, i Subotici, svakodnevno u toku 24 sata na visini 1 m iznad tla. Uzorci vode za piće iz vodovoda uzimani su svakodnevno (Beograd, Kragujevac, Kraljevo, Niš, Novi Sad, Subotica, i Čačak). Uzorci životnih namirnica i mleka uzeti su sa lokacija u Beogradu, Subotici, Novom Sadu, Nišu, Užicu (Zlatibor), Zaječaru i Vranju. Sadržaj radionuklida u ljudskoj hrani ispitivan je na uzorcima mleka, mesa, hleba (pšeničnog, kukuruznog), dve vrste sezonskog voća i tri vrste sezonskog povrća. Uzorci ljudske hrane uzimaju se iz primarne proizvodnje i sadržaj radionuklida ispituje se prema dozrevanju vegetacije i uzgoju (za meso). Uzorci mleka uzimani su svakodnevno, a analizirani su zbirni mesečni uzorci. Institut je do 2011. godine radio kompletan monitoring u Republici Srbiji po programu koji je propisan zakonskom regulativom. Od 2011. godine uzorkovane su vode za piće, padavine, vazduh i zemlja na teritoriji opštine Beograd, a uzorci hrane su uzorkovani po programu monitoringa u Republici Srbiji. Rezultati su pokazali nagli porast radioaktivnosti u životnoj sredini u 1986. godini, neposredno posle černobilјskog akcidenta. Najveće prosečne godišnje vrednosti koncentracije radionuklida izmerene su 1986. i 1987. godine. Aktivnost radionuklida 137Cs u prehrambenim proizvodima bila je maksimalna u uzorcima žitarica i iznosila je 244,3 Bq/kg. Aktivnost radionuklida 90Sr bila je maksimalna u mlečnim proizvodima - 6,44 Bq/kg. U vodi za piće aktivnosti 137Cs i 90Sr bile su 0,054 i 0,072 Bq/l, respektivno. U 1986. godini, srednje godišnje vrednosti u padavinama, ukupne beta aktivnosti, specifične aktivnosti 90Sr i 137Cs iznosile su: 1078 Bq/m2, 8,59 Bq/m2 i 202 Bq/m2, respektivno. Srednja godišnja vrednost ukupne beta aktivnosti u vazduhu u 1986. godini je bila 468 mBq/m3. Najveće specifične aktivnosti 90Sr u zemlјištu izmerene su 1986. godine na dubini 0-5 cm - srednja godišnja vrednost iznosila je 3,5 Bq/kg. Najveće specifične aktivnosti 137Cs u zemlјištu Srbije izmerene su 1988. godine na dubini 0-5 cm - srednja godišnja vrednost iznosila je 128,7 Bq/kg. Najveće specifične aktivnosti 137Cs u zemlјištu izmerene su 1988 i 1989. godine na Zlatiboru gde su srednje godišnje vrednosti iznosile 229,8 Bq/kg i 324,8 Bq/kg, respektivno. U naredne tri godine usledio je brzi pad radioaktivnosti, da bi se do 1991. godine, u najvećem broju uzoraka, koncentracije ispitivanih radionuklida stabilizovale na prečernobilјske vrednosti, osim 137Cs koji se, zbog dugog vremena poluraspada (30,17 godina) i količina deponovanih kao posledica akcidenta, još uvek može naći u uzorcima zemlјišta.

Radioecology Department of the Serbian Institute of Occupational Health, "Dr Dragomir Karajović", is over 50 years engaged in continuous measurements of radioactivity, in the framework of the program of radioactivity monitoring in the environment of the Republic of Serbia. The paper presents the results of measurements of the total beta, 137Cs and 90Sr activity concentrations in different samples in the period 1985-2015, which includes the Chernobyl accident, that occurred in April 1986. Determination of 137Cs activity concentrations was carried out by gamma spectrometric method using HPGe-detectors having efficiencies of 24% and 40%. For the determination of 90Sr radiochemical separation technique was used. Measurement of 90Sr and total beta activity was carried out by: 1) anticoincidence alpha-beta counter "Countmaster" with the efficiency of 24% and 2) automatic low background, alpha/beta gas proportional counter PIC-WPC-9550, with 42% beta efficiency. Until 2011, complete radioactivity survey in the Republic of Serbia was carried out by our Institute, according to the official radioactivity monitoring program. Since 2011 samples of drinking water, precipitation, air and soil, were collected from the territory of Belgrade, and food samples were collected according to the monitoring program of Serbia. The results showed a sharp rise in the environmental radioactivity in 1986, shortly after the Chernobyl accident. The highest average annual value of radionuclide activity concentrations were measured in 1986 and 1987. The activity of the radionuclide 137Cs in food products was maximized in samples of cereals and amounted to 244,3 Bq/kg. The activity of the radionuclide 90Sr was maximized in dairy products 6,44 Bq/kg. In drinking water 137Cs and 90Sr were 0,054 Bq/l and 0,072 Bq/l, respectively. In 1986, mean annual values of total beta activity, activity concentrations of 90Sr and 137Cs, in precipitation were 1078 Bq/m2, 8,59 Bq/m2 and 202 Bq/m2, respectively. The average annual value of total beta activity in the air in 1986 was 468 MBq/m3. The highest activity concentrations of 90Sr in the soil were measured in 1986, annual average value was 3,5 Bq/kg. The largest activity concentration of 137Cs in the soil was measured in 1988, and average annual value was 128,7 Bq/kg. In the next three years, a rapid decline of radioactivity occurred, and so, by 1991, in the majority of tested samples, the radionuclide concentrations were stabilized at pre-Chernobyl values except for 137C which, due to the long half-life (30 years) and quantities deposited as a consequence of the accident, can still be found in the soil samples.